Antykoncepcja po stosunku

Według szacunkowych danych, w Polsce przeprowadza się od 80 do 200 tysięcy aborcji rocznie!

Antykoncepcja po... fakty

Znajomość skutecznych metod zapobiegania ciąży w naszym kraju jest ciągle niedostateczna. Świadczą o tym badania ankietowe, z których wynika, że 55% respondentów nie stosuje żadnej metody lub wybiera metodę mało skuteczną. Środki uznawane za skuteczne, tj. tabletki hormonalne stosuje tylko 8,3%, a wkładki wewnątrzmaciczne 5% ankietowanych.

Skutki niskiej świadomości antykoncepcyjnej w prosty sposób przekładają się na liczbę niechcianych ciąż i aborcji. O tym, że przerwanie niechcianej ciąży dla bardzo wielu kobiet jest wielkim dramatem, nie trzeba nikogo przekonywać. Na pewno wielu z nich można by uniknąć, gdyby metody antykoncepcji doraźnej były lepiej znane i propagowane. Według danych amerykańskich - nawet o połowę. Tymczasem szacuje się, że w Polsce korzysta z niej zaledwie 0,5% kobiet, a lekarze ordynują ją na wyraźne żądanie zrozpaczonej pacjentki.

Antykoncepcja po? Cóż to takiego?

"Antykoncepcja po..." to metody zapobiegania ciąży stosowane po stosunku płciowym odbytym bez stosowanej za wczasu antykoncepcji. Często nazywa się je również "antykoncepcją postkoitalną, doraźną" lub -- dość niefortunnie --"antykoncepcją awaryjną".

Przeciwwskazania

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), jedynym przeciwwskazaniem do zastosowania antykoncepcji po stosunku jest istniejąca ciąża.

Dlaczego należy edukować w zakresie antykoncepcji po stosunku?

Świadomość skutecznych metod zapobiegania ciąży w naszym kraju jest ciągle niedostateczna. Świadczą o tym badania ankietowe, z których wynika, że 55% z badanych nie stosuje żadnej metody lub metody mało efektywne. Środki uznawane za w bardzo skuteczne tj. tabletkę hormonalną stosuje tylko 8,3%, a wkładkę wewnątrzmaciczną 5% ankietowanych. Skutki takiej niskiej świadomości antykoncepcyjnej w prosty sposób przekładają się na liczbę niechcianych ciąż i aborcji.

Szacunkowe dane organizacji pozarządowych podają liczbę wykonywanych aborcji pomiędzy 80 a 200 tysięcy w skali roku. O tym, iż przerwanie niechcianej ciąży dla bardzo wielu kobiet jest osobistym dramatem nie trzeba nikogo przekonywać. Na pewno wielu nich można byłoby uniknąć, gdyby metody antykoncepcji po... były lepiej znane i propagowane.

Dane z publikacji amerykańskich dają podstawę, by przypuszczać, że dzięki powszechniejszemu stosowaniu antykoncepcji po... można byłoby ograniczyć liczbę niechcianych ciąż i aborcji o ponad połowę. Tymczasem w Polsce, z dostępnych informacji wiadomo, iż z tego rodzaju antykoncepcji korzysta rocznie zaledwie około 0,5% kobiet w wieku rozrodczym, a jej ordynacja przez lekarza specjalistę w większości wypadków przeprowadzana jest na wyraźne żądanie zrozpaczonej pacjentki.

W jakich przypadkach jest wskazana?

Antykoncepcja po... może być stosowana wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych i nie można jej zalecać jako rutynowego sposobu zapobiegania ciąży. Klasycznymi wskazaniami są: pękniecie lub zsunięcie prezerwatywy w czasie współżycia, dokonany gwałt, odmowa stosowania jakichkolwiek metod antykoncepcji przez partnera lub pomyłki w przyjmowaniu typowych tabletek antykoncepcyjnych, stosunek przerywany.

Jakie istnieją metody i jaka jest ich skuteczność?

W Polsce został zarejestrowany jeden preparat ze wskazaniem do postkoitalnego zapobiegania ciąży - Postinor Duo. W skład opakowania preparatu wchodzą dwie tabletki po 0,75 mg lewonorgestrelu każda. Skuteczność prawidłowo zastosowanego preparatu jest bardzo wysoka - porównywalna ze skutecznością innych doustnych środków antykoncepcyjnych. Wadą tego preparatu jest jego horrendalna cena - około 60 zł za opakowanie. Doliczywszy wizytę u ginekologa (często odpłatną) - robi się całkiem drogo! Alternatywą jest zastosowanie innej metody (met. Yuzpe, patrz poniżej). Dla przykładu, opakowanie 21 tabletek Microgynonu-21 kosztuje 15,80 zł (z 30% odpłatnością nawet 9,49 zł) i wystarcza na dwukrotne zastosowanie metody Yuzpe. A zatem, jest to wariant dla oszczędnych.

Inne metody antykoncepcji po..., bo jest ich sporo

1. Metoda Yuzpe. Zamiast Postinor Duo, również do 72 godziny po niezabezpieczonym stosunku można wykorzystać zwykłe, dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, jednak muszą to być tabletki preparatu zawierającego jako progestagen lewonorgestrel. Należy zażyć taką ilość tabletek w dwóch równych dawkach co 12 godzin, by łączna dawka wyniosła nie mniej niż 1000 i nie więcej niż 1600 mikrogramów (µg) lewonorgestrelu.

Przykład zastosowania metody Yuzpe
Kobieta chce zastosować antykoncepcję po stosunku i ma dostęp do preparatu Microgynon-21. Musi odczytać skład tabletek z ulotki informacyjnej, w tym konkretnym przypadku: "każda tabletka zawiera 0,15 mg lewonorgestrelu i 0,03 mg etinylestradiolu." Ponieważ 0,15 mg to 150 µg, wiedząc, że w ciągu 72 godzin (im wcześniej, tym lepiej) od niezabezpieczonego stosunku musi zażyć 1000 - 1600 µg lewonorgestrelu w dwóch równych dawkach co 12 godzin, łatwo wyliczyć, że musi zażyć jednorazowo 4 tabletki Microgynonu (4 x 150 µg = 600 µg) a po 12 godzinach zażyć kolejne 4 tabletki Microgynonu (kolejne 600 µg). W tym przypadku zażyje łączną dawkę 1200 µg lewonorgestrelu, mieszczącą się w zalecanej rozpiętości 1000 - 1600 µg. Nie należy brać ani mniej, ani więcej!

Uwaga! Zamiast podanego jako przykład można posłużyć się dowolnym preparatem zawierającym lewonorgestrel (w Polsce jest ich zarejestrowanych ponad 10) - jednofazowym lub trzyfazowym. Jedynym warunkiem jest czas (do 72 godzin od niezabezpieczonego stosunku) i zażycie dawki 1000 - 1600 µg lewonorgestrelu. Dotychczas nie opracowano metody "antykoncepcji po..." z zastosowaniem pigułek zawierających progestageny trzeciej generacji (dezogestrel, gestoden, norgestimat) i inne - poza lewonorgestrelem.

Metoda Yuzpe, stosowana z powodzeniem od ponad 30 lat, jest nieco mniej skuteczna niż antykoncepcja postkoitalna z zastosowaniem Postinor Duo. Procentowy wskaźnik zawodności metody Yuzpe wynosi:

do 24 godzin - 2,0 %
do 48 godzin - 4,1 %
do 72 godzin - 4,7 %

2. Doraźne założenie klasycznej wkładki wewnątrzmacicznej (z elementami miedzianymi), nie póżniej niż do 5 - 7 dnia po niezabezpieczonym stosunku jest w Polsce rzadko praktykowane ze względu na uprzedzenia środowiska lekarskiego, kwestie etyczne a przede wszystkim tak zwane "inne" Często lekarze stosują bezpodstawnie wymówkę, że "wkładki zakłada się tylko podczas krwawienia miesiączkowego, gdyż wtedy szyjka macicy jest rozwarta, co ułatwia założenie wkładki". Jeśli usłyszysz coś takiego, poszukaj ginekologa bardziej biegłego w swoim rzemiośle! Jednak zdarzają się ludzie i ludziska. Aby uniknąć niepotrzebnego zamieszania i nerwów, przed umówieniem wizyty wyjaw ginekologowi jej cel, spytaj się, czy świadczy tego typu usługi, no i - naturalnie - ile ona kosztuje. Nie daj sobie prawić morałów. Lekarz jest od o leczenia, a rodzice, autorytety, prawicowi politycy i katecheci - od morałów prawienia.

Skuteczność tej metody jest bardzo wysoka - według danych zamieszczonych w University of Toronto Medical Journal, 80 (3), 2001, wskaźnik zawodności tej metody jest niższy od obu opisanych powyżej i wynosi 0,1%. Należy pamiętać jednakże, że jest tym wyższy, im wcześniej po niezabezpieczonym stosunku zostanie założona wkładka. Przeciwwskazania tej metody - analogiczne do przeciwwskazań w przypadku klasycznego stosowania wkładek wewnątrzmacicznych (np. zapalenia i niewyjaśnione bóle w obrębie miednicy mniejszej). Zalety: 1. daje większy margines czasowy niż Postinor Duo i metoda Yuzpe; 2. - po założeniu, wkładka daje skuteczną i odwracalną antykoncepcję przez czas podany w ulotce informacyjnej (zazwyczaj do 5 lat! - chyba, że zostanie wcześniej usunięta).

Mity - Antykoncepcja po...

Antykoncepcja po stosunku to jeden z najmniej znanych sposobów zapobiegania ciąży. Opiera się ona na fizjologii zapłodnienia. Jak wiadomo, od współżycia do zaistnienia ciąży upływa sporo czasu. Właśnie wtedy jest czas na zastosowanie antykoncepcji po... . Jednak powszechna nieznajomość fizjologii płodności i mechanizmu działania antykoncepcji postkoitalnej spowodowała, że narosło wokół niej wiele mitów. Czas najwyższy rozprawić się z zabobonami i wyjaśnić najczęstsze nieporozumienia.

Czy preparat stosowany w metodzie antykoncepcji po... działa wczesnoporonnie?

Tabletki zarejestrowane w Polsce do "antykoncepcji po..." działają efektywnie do 72 godziny po niezabezpieczonym stosunku. Nie powodują przerwania istniejącej już ciąży, co jest najlepszym dowodem, że nie są środkami wczesnoporonnymi.
W 6 - 7 dniu dopiero rozpoczyna się proces zagnieżdżania blastocysty, który kończy się 11 - 12 dnia. Przedtem - ciąży nie ma. (Tutaj możesz zapoznać się szczegółowo z wczesnymi etapami embriogenezy człowieka). Ponieważ rozpowszechniane przez niektóre kręgi i publikatory informacje, jakoby środki te wywoływały poronienie, nie znalazły dotąd poparcia w dowodach naukowych, należy je traktować jako próby dezinformowania opinii publicznej i stosowanie przemocy emocjonalnej poprzez wywoływanie nieuzasadnionego poczucia winy. W społeczeństwach cywilizacyjnie wysokorozwiniętych tego typu praktyki są uznawane za przestępstwo kryminalne i podlegają surowym karom.

Działanie tabletek Postinor Duo uzależnione jest od fazy cyklu miesięcznego kobiety, która je zażywa. Tabletki przyjęte przed owulacją - hamują jej wystąpienie - powodując że nie może dojść do ciąży na podobnej zasadzie jak przy "zwykłych" pigułkach. Zastosowane w późniejszym czasie, po owulacji, wywołuje efekt antykoncepcji na innej drodze. Dochodzi do utrudnienia zapłodnienia poprzez wpływ na możliwość przenikania plemników przez śluz. Od stosunku do zapłodnienia mija przecież kilka godzin, w których plemniki muszą dotrzeć do jajowodu. Poza tym dochodzi do spowolnienia transportu zapłodnionej komórki jajowej przez jajowód do macicy co trwa zwykle od 6 do 7 dni. Gdy dotrze ona tu zbyt późno to nie dojdzie do inplantacji - czyli wszczepienia się komórki jajowej do śluzówki.

Nie dojdzie również do niej na skutek wywołanych przez hormony zmian w śluzówce macicy. Sposoby zapobiegania ciąży działające przed wszczepieniem zapłodnionej komórki jajowej do śluzówki macicy są metodami antykoncepcji. Znalazło to potwierdzenie w przepisach prawnych wielu krajów. Za metody aborcyjne uważa się te, który działają po wszczepieniu rozwijającego się zarodka - powodując krwawienie i usunięcie go wraz z śluzówką. Tak działają preparaty stosowane w terminie następnej miesiączki - gdyż wywołują tak zwane mikroporonienia (np RU-486 zawierajacy mifeproston), podawany zazwyczaj łącznie z prostaglandyną doustną E1 (misoprostolem).

Ile mam czasu na zastosowanie metody i dlaczego?

Na zastosowanie pierwszej tabletki preparatu Postinor Duo czy pierwszych tabletek w metodzie Yuzpe mamy 72 godziny czasu. Wkładka wewnątrzmaciczna nie powinna być stosowana w celu antykoncepcji po stosunku późnij niż 5 - 7 dnia. Nie zapominajmy jednak, że metoda jest tym skuteczniejsza im wcześniej zostanie zastosowana metoda. Jeżeli mamy więc możliwość pierwszą tabletkę Postinoru Duo lub porcję tabletek w metodzie Yuzpe należy zażyć jak najwcześniej. Dawkę należy powtórzyć po 12 godzinach od zażycia pierwszej tabletki. Jest to najskuteczniejszy sposób postępowania w przypadku niezabezpieczonego stosunku. To samo dotyczy założenia wkładki wewnątrzmacicznej - im prędzej, tym lepiej.

A inne metody, np, przepłukiwanie pochwy po stosunku wodą, rozcieńczonym octem roztworem soli, Coca-colą, nasiadówki ziołowe, irygacje?

Są nieskuteczne. Już w kilka chwil po stosunku do macicy przedostaje się ilość plemników wystarczająca do zapłodnienia. Stamtąd nie można ich skutecznie wypłukać ani inaktywować za pomocą środków typu rozcienczony ocet i inne, anegdotyczne roztwory.

Co się może stać jeżeli przyjmę tabletkę stosowaną w metodzie antykoncepcji po stosunku, po czasie 72 godzin?

Tak znaczne spóźnienie po prostu nie będzie gwarantowało skuteczności. Zmiany wywołane stosowaniem pigułki muszą najpóźniej rozwinąć się przed czasem ewentualnej inplantacji. Reakcja organizmu po przyjęciu preparatu jest dość szybka lecz gdy nie są one wystarczająco nasilone nie gwarantują dobrego efektu antykoncepcyjnego. Jeżeli, pomimo stosowania pigułki, dojdzie do ciąży to jej dalszy rozwój i przebieg jest prawidłowy.

Dlaczego zaleca się przyjęcie tabletki stosowanej w tej metodzie w możliwie w krótkim czasie po niezabezpieczonym stosunku?

Im prędzej zostanie zażyty Postinor Duo lub pierwsza porcja pigułek w metodzie Yuzpe, tym efektywniej działają mechanizmy zapobiegające ciąży. Jeśli ma to miejsce w pierwszej dobie, skuteczność antykoncepcyjna jest największa. Natomiast po trzeciej dobie skuteczność antykoncepcji obu metod drastycznie spada - na tyle, że nie sa one zalecane. Wtedy pozostaje możliwość "antykoncepcji po..." metodą założenia wkładki wewnątrzmacicznej, jednak nie później niż do 5 - 7 doby po niezabezpieczonym stosunku.

|często zadawane pytania na temat "antykoncepcji po..."|